Cmentarzysko w Mojtynach zostało przebadane przez archeologów niemieckich Emila Hollack’a i Felixa E. Peiser’a na początku XX wieku. Jako jedyne opublikowano w całości zaraz po zakończeniu wykopalisk. Monografia „Das Gräberfeld von Moythienen” jest podstawowym źródłem wiedzy na temat tego stanowiska archeologicznego.
Prace wykopaliskowe na tej – położonej 300 m na wschód od jeziora Mojtyny – nekropoli zostały przeprowadzone w marcu 1904 roku. Zima tego roku wyjątkowo się przedłużała – grunt był zmrożony nawet 60 cm w głąb. Czynniki pogodowe spowodowały, iż główną czynnością poprzedzającą prace ziemne było rozpalanie ognisk, aby choć trochę rozmrozić ziemię.
Mojtyny
gm. Piecki, pow. mrągowski, woj. warmińsko-mazurskie
Podczas dziesięciu dni wykopalisk odkryto sto dziewięć obiektów, w tym sto cztery groby zawierające przepalone szczątki ludzkie oraz trzy pochówki, w których znajdowały się niespalone kości końskie. Nekropola w Mojtynach dostarczyła również wielu zabytków metalowych, szklanych i glinianych.
W grobach znajdowały się ozdoby: różnobarwne paciorki szklane, bursztynowe lub metalowe, szpile i zapinki służące do spinania szat, bransolety czy pierścionki. Ponadto przy zmarłych znajdowano przedmioty codziennego użytku: noże, krzesiwa do krzesania ognia, elementy pasa (które pełniły często – obok użytkowej – funkcję ozdób), nożyce oraz siekierkę.
Na cmentarzysku w Mojtynach grzebano również wojowników. Świadczy o tym odkryta broń: elementy tarczy, groty broni drzewcowej, miecz jednosieczny czy ostrogi – uważane również za elementy wyposażenia bojowego. Część z przedmiotów znalezionych podczas wykopalisk bez wątpienia zostało wykonanych na obszarach zajmowanych przez plemiona barbarzyńskie – na terytorium bałtyjskim lub sąsiednim – zamieszkałym przez ludy germańskie. Jednak znaleziono tu również zabytki pochodzące ewidentnie z terenów Imperium Rzymskiego – paciorki szklane wykładane srebrną blachą, zapinki, miecz jednosieczny, dzwonek brązowy czy – jedyne znane z ziem polskich – fragmenty rzymskich kajdan niewolniczych. Niestety okoliczności, w jakich te przedmioty znalazły się w Mojtynach, pewnie nigdy nie poznamy.
Po zakończeniu wykopalisk wszystkie zabytki trafiły do Prussia Muzeum z siedzibą w Królewcu (dzisiaj Kaliningrad). Niestety w 1944 roku zamek krzyżacki, w którym znajdowało się muzeum, został zniszczony, a zebrane tam zabytki m.in. z licznych wykopalisk przeprowadzonych na terenie Pojezierza Mazurskiego – legły pod gruzami. Niestety części do tej pory nie udało się odnaleźć – w tej grupie znajdują się również zabytki z Mojtyn. Obecnie znane są głównie ze zdjęć i opisów zawartych w monografii stanowiska z 1904 roku.
Dziś nie jest również znana dokładana lokalizacja omawianego stanowiska. Dysponujemy jedynie lakonicznym opisem i niezbyt dokładnym planem. Jest to punkt wyjścia dla naszych poszukiwań.
Odnalezienie i weryfikacja wykopaliskowa tego cmentarzyska pozwoliłaby nam odpowiedzieć na pytania dotyczące stopnia przebadania czy metodyki prac niemieckich badaczy.
Cmentarzysko w Mojtynach zostało odnalezione przez Fundację Dajna w maju 2021 roku.
