Archiwalne stanowiska w powiecie mrągowskim zlokalizowane przez Fundację

Archeologia to nie tylko wykopaliska, lecz także badania powierzchniowe. Na terenie południowej części powiatu mrągowskiego systematycznie przeprowadzamy poszukiwania z użyciem wykrywaczy metali. Ich celem jest lokalizowanie zupełnie nowych stanowisk lub odnalezienie starych, już w przeszłości eksplorowanych, ale z upływem czasu zapomnianych, znanych obecnie jedynie z archiwaliów.

Od wczesnej wiosny do końca jesieni, poruszając się w grupach od kilku do nawet kilkudziesięciu poszukiwaczy, udało nam się odszukać kilka bałtyjskich cmentarzysk. Nie ustajemy też w poszukiwaniu innych stanowisk. W dalszym ciągu wiele pozostaje do odkrycia… 😊 

  • Nowe Kiełbonki I (arch., niem. Babienten I) 
  • Nowe Kiełbonki II (arch., niem. Babienten II) 

Oba cmentarzyska użytkowane były przez ludność kultury bogaczewskiej (okres wpływów rzymskich) i grupy olsztyńskiej (okres wędrówek ludów). Stanowisko I badali Emil Hollack (1988), Oskar Wollert (1905) i Feliks E. Peiser (1913, 1915), którzy w sumie odkryli ponad 500 grobów. Z kolei na stanowisku II pracował tylko Emil Hollack, który przebadał tam 84 pochówki. 

Dokładna lokalizacja cmentarzysk została zapomniana w efekcie burzliwych wydarzeń związanych z II wojną światową. Szczęśliwie podczas badań powierzchniowych wiosną 2018 roku udało nam się wraz z przyjaciółmi z Warmińsko-Mazurskiego Stowarzyszenia Historyczno-Kolekcjonerskiego je zlokalizować. Pierwsza nekropola leży na północny-wschód od Babięckiej Strugi i jest obecnie częściowo zniszczona przez przecinającą ją drogę krajową nr 58. Z kolei drugie stanowisko znajduje się na północ od tej drogi. Na temat obu nekropoli brakuje jeszcze szeregu danych: nie znamy ich zasięgu, nie wiemy, jak duża część została przebadana przed ponad 100 laty. Obecnie nie da się również oszacować, jak dużą część jednego z tych cmentarzysk zniszczyła droga. Pytań jest wciąż więcej niż odpowiedzi. 🙂
Więcej o okolicznościach i przebiegu odkrywania tych stanowisk przeczytacie w naszym artykule pt. Odnalezienie cmentarzysk w Babiętach. 

Fot. 1. Zapinki brązowe (W. Nowakowski 1998) [w:] T. Nowakiewicz, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, Starożytności Pojezierza Mrągowskiego. Przewodnik Archeologiczny, Mrągowo 2013, s. 21. . Warszawa, ryc. 48).

Fot. 2. Zapinki płytowe (V. Hilberg 2009) i ozdoba z emalią (E. Hollack, F. E. Peiser, 1904) [w:] T. Nowakiewicz, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, Starożytności Pojezierza Mrągowskiego. Przewodnik Archeologiczny, Mrągowo 2013, s. 20. 

  • Nowe Kiełbonki, stan. III 

Stanowisko dotąd nieznane nauce. Znajduje się na okazałym wyniesieniu w zakolu Babięckiej Strugi, otaczają je bagna i wody rzeki. Zostało odkryte podczas powierzchniówek w 2018 roku. Znalezione zabytki nie pozwalają na jednoznaczne określenie funkcji stanowiska. 

  • Stare Kiełbonki, stan. I (niem. Alt-Kelbonken I, od 1938 r. Alt-Kelbung) 

Cmentarzysko było użytkowane przez ludność kultury bogaczewskiej (okres wpływów rzymskich). Badali je Emil Hollack (1899, niestety nie odkrył żadnego zachowanego grobu i uznał je za całkowicie zniszczone) oraz Feliks Peiser (1908, odkrył 23 groby). 

Podczas badań powierzchniowych w kwietniu 2019 roku udało nam się zlokalizować tę nekropolę przy dużym udziale współpracującego z Fundacją Wojtka Belki. Stanowisko położone jest na niewielkim wzniesieniu na zachód od Jeziora Mokre. Datowanie stanowiska na II–III wiek n.e. potwierdzają odkryte przez nas zabytki. 

Fot. 3. Stare Kiełbonki, cmentarzysko I, 1 – grób 1, 2 – grób 3, 3 – grób 8, 4 – grób 19, 5 – grób 18 [w:] W. Nowakowski, Dwa cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w Starych Kiełbonkach na Mazurach [w:] Bałtowie i ich sąsiedzi Marian Kaczyński in memoriam, red. A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska, Warszawa 2009, s. 409. 

Więcej o okolicznościach i przebiegu odkrywania tego stanowiska przeczytacie w artykule Gazety Olsztyńskiej pt. Poszukiwania przeszłości trwają. 

  • Machary, stan. I (niem. Macharen) 

Stanowisko użytkowane było przez ludność kultury bogaczewskiej (okres wpływów rzymskich) i grupy olsztyńskiej (okres wędrówek ludów). Badali je Adalbert Bezzenberger (1902) oraz Emil Hollack (1903–1904). Odkryli oni ponad 350 grobów. 

Podczas letnich wykopalisk w roku 2020 poza badaniami w Wólce Prusinowskiej udało nam się zlokalizować cmentarzysko w Macharach. Położone jest na niewielkim, regularnym wyniesieniu na zachód od Babięckiej Strugi. 

Fot. 4. Zawieszki i zapinka zdobione emalią (E. Hollack, F. E. Peiser 1904) [w:] T. Nowakiewicz, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, Starożytności Pojezierza Mrągowskiego. Przewodnik Archeologiczny, Mrągowo 2013, s. 29.

Fot. 5. Zabytki z archiwum Jacobsona (A. Bitner-Wróblewska, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, T. Nowakiewicz 2011) [w:] T. Nowakiewicz, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, Starożytności Pojezierza Mrągowskiego. Przewodnik Archeologiczny, Mrągowo 2013, s. 29.

PS 

A tak prezentuje się poster pt. Wyniki badań powierzchniowych prowadzonych w południowej części powiatu mrągowskiego w latach 2017–2020 przygotowany przez Iwonę i Kamila na 2. konferencję Wydziału Archeologii UW „Przeszłość ma przyszłość!/The Past Has a Future!”, omawiający pokrótce efekty powierzchniówek prowadzonych przez Fundację.  

Literatura dla dociekliwych: 

Łęga W., Nieznane materiały z cmentarzyska z okresu rzymskiego w miejscowości Babięta, pow. Mrągowo, “Rocznik Olsztyński”, t. 3, Olsztyn 1961, s. 73–79. 

Nowakiewicz T., Rzeszotarska-Nowakiewicz A., Starożytności Pojezierza Mrągowskiego. Przewodnik Archeologiczny, Mrągowo 2013.

Nowakowski W., Dwa cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w Starych Kiełbonkach na Mazurach [w:] Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, red. A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska, Warszawa 2009, s. 405–419. 

Nowakowski W., Waluś A., Sprawozdanie z weryfikacyjnych badań stanowisk archeologicznych w 1972 roku w południowej części pow. mrągowskiego i północnej części pow. szczycieńskiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, t. 3, Olsztyn 1973, s. 353–357. 

Rzeszotarska-Nowakiewicz A., Próba rekonstrukcji sposobu inwentaryzacji materiałów z cmentarzyska w Babiętach na podstawie ksiąg inwentarzowych Prussia-Museum [w:] Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, red. A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska, Warszawa 2009, s. 437–462.