Krzywólka, stan. 3

Stanowisko znajduje się w północno-wschodniej części rozległego wyniesienia morenowego, pomiędzy współczesnym korytem Czarnej Hańczy, a jej częściowo podmokłym starorzeczem – w miejscu o naturalnych walorach obronnych. W roku 1954, mieszkaniec wsi Krzywólka, wskazał archeologowi – Jerzemu Okuliczowi –miejsce, gdzie znajdowały się fragmenty ceramiki. W wyniku przeprowadzonej prospekcji terenowej potwierdzono obecność stanowiska archeologicznego. Na powierzchni pola ornego zarejestrowano liczne fragmenty skorup, kości zwierzęcych oraz węgli drzewnych zalegających na obszarze ok. 1 ha.

Fot. 1. Widok na osadę od strony południowej. Między drzewami widocznymi po prawej stronie malowniczo wije się Czarna Hańcza (fot. M. Pisz)

W latach 1980 i 1981 przeprowadzono tam badania archeologiczne pod kierownictwem Wojciecha Nowakowskiego oraz – częściowo – Hanny Gorczyckiej. Podczas prac wykopaliskowych przebadano niespełna 400 m², zarejestrowano 64 obiekty (jamy użytkowe, zasobowe i posłupowe, niewielkie budowle płytko zagłębione w ziemi lub o konstrukcji słupowej?) z materiałem archeologicznym oraz przedmioty odkryte luźno (czyli nie w obiektach), w warstwie ornej. Najliczniej reprezentowane były fragmenty ceramiki. Znaleziono również brązową szpilę, fragment brązowej zapinki (obie służyły do spinania szat), żelazną sprzączkę i ostrogę oraz pojedyncze narzędzia (nożyk żelazny, narzędzia kościane, gliniane ciężarki tkackie oraz fragment żarna). Zaobserwowano znaczny stopień zniszczenia stanowiska wynikający z działalności rolniczej oraz naturalnych procesów erozyjnych.

Analiza materiału zabytkowego pozwoliła na wydzielenie dwóch okresów funkcjonowania osady:

• I faza: od B₂/C₁ do C₂ (C₃?), czyli od połowy II do połowy IV w. po Chr.
• II faza: okres wczesnego średniowiecza (XII-XIII w.?)

Stan badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce północno-wschodniej oraz stan zachowania materiału z tej fazy uniemożliwia pogłębioną analizę chronologiczną.

Fot. 2. Przykłady zabytków znalezionych podczas wykopalisk w Krzywólce:
1 – ostroga żelazna (datowana na II fazę osadniczą),
2 – szpila brązowa służąca do spinania szat (datowana na I fazę osadniczą),
3 – naczynie wykonane z gliny (datowane na I fazę osadniczą). Zabytki oraz dokumentacja z badań przechowywane są w Muzeum Okręgowym w Suwałkach (za: C. Sobczak 2017, tabl. X, XXXVIII, XLIX)

Podczas wykopalisk odnaleziono około pół tysiąca fragmentów kości zwierzęcych. Jest to próba zbyt mała, aby móc ostatecznie zrekonstruować zwyczaje żywieniowe mieszkańców osady w Krzywólce. Wydaje się jednak, że model hodowli nie odbiegał od innych, znanych, starożytnych osiedli bałtyjskich. Największy odsetek stanowiły kości bydła. Ponadto, wśród okrytego materiału znajdowały się również szczątki koni, świń, owiec i kóz oraz pojedyncze kości psa i kota. Kilkunastoprocentowy odsetek stanowiły kości zwierząt dzikich, co – jak nietrudno się domyślić – świadczyło o tym, że starożytni mieszkańcy Krzywólki polowali. Analiza wieku zwierzęcej populacji pokazuje, że uśmiercano głównie młode świnie. Pozostałe gatunki – o wielostronnej przydatności – hodowano dłużej. Należy jednak pamiętać, że osada nie została przebadana w całości, zatem przedstawione interpretacje należy traktować jako wstępne.

 W okolicy osiedla zarejestrowane zostały dwa cmentarzyska kurhanowe położone naprzeciw osady, na drugim brzegu Czarnej Hańczy. Stamtąd pochodzi niezwykle ciekawa, wykonana z masywnej taśmy, brązowa bransoleta. Ten niezwykły przedmiot, niewątpliwie importowany – łączony jest z Finami znad Wołgi, co pokazuje skalę dalekosiężnych kontaktów ludności zamieszkującej osiedle w Krzywólce.

Fot. 3. Bransoleta znaleziona przypadkowo podczas kopania fundamentów pod oborę, łączona z cmentarzyskiem kurhanowym położonym ok. 200 od osady (za: A. Bitner-Wróblewska 2017, ryc. 2)

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.

Literatura:

Bitner-Wróblewska, A.

2017    Unikatowa bransoleta z Krzywólki pod Suwałkami. Dalekosiężne kontakty dawnych mieszkańców Suwalszczyzny, s. 311–325.

Okulicz J.,

1955    Osada z wczesnej epoki żelaza w miejscowości Krzywólka, pow. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XXII, z. 3-4, s. 366-367.

Sobczak C.,

2017    Osada w Krzywólce, pow. suwalski. Nowe materiały do badań nad osadnictwem Suwalszczyzny, „Studia Archaeologica Sudauica”, t. I, s. 151–310.