Stanowisko zlokalizowane w południowo-wschodniej części polodowcowego ostańca, odkryte podczas badań powierzchniowych przeprowadzonych w roku 1955 i powtórzonych w 1957. Na podstawie znalezionych w kretowiskach oraz na polu ornym fragmentów ceramiki określono na zbieżną chronologicznie z cmentarzyskiem (Osowa, stan. 1).
Osowa stan. 2
osada otwarta
Fot. 2. Widok od strony południowo-wschodniej na kompleks osadniczy w Osowej. Osada znajdowała się na widocznej terasie (fot. M. Pisz)
W 1961 roku przeprowadzono badania sondażowe. Rok później rozpoczęły się regularne badania wykopaliskowe trwające w latach 1962-1965 oraz w roku 1971. Łącznie przebadano około 0,36 ha. W trakcie wykopalisk zarejestrowano i zadokumentowano 167 obiektów (4 półziemianki, 5 palenisk, 2 piece, 1 wapiennik, 152 jamy, 3 rynnowate w przekroju rowy). Odkryto również ok. 120 dołków posłupowych.
Fot. 3. Dokumentacja rysunkowa jednego z obiektów (zbiory Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku)
Zaobserwowano zły stan zachowania zarówno warstwy kulturowej jak i poszczególnych obiektów. Przyczynami są naturalne procesy, przepuszczalne żwirowo-piaskowe podłoże oraz rolnicze użytkowanie części terenu, na którym znajduje się osada.
Podczas wykopalisk najczęściej znajdowano fragmenty ceramiki oraz kości zwierzęce. Zdecydowanie mniej liczne były przedmioty metalowe. W niektórych obiektach przetrwało ponad 4 500 ziaren zbóż i innych makroskopowych części roślin. Analizy wykazały zdecydowaną przewagę jęczmienia zwyczajnego i pszenicy zwyczajnej (łącznie prawie 70 % zbioru). Znacznie słabiej reprezentowane były ziarna żyta, owsa oraz innych odmian pszenicy. Znaleziono również ślady obecności m.in. grochu, bobu i wyki. Niewątpliwie część ze wspomnianych powyżej jam służyła właśnie do przechowywania plonów.
Badania odnalezionych kości zwierzęcych pokazały jak ważną rolę odgrywała hodowla. Ponad 90% szczątków należało do owiec lub kóz, bydła i świń. Niewielki odsetek stanowiły pozostałości koni. Niespełna 7% wszystkich szczątków zwierzęcych to jelenie, sarny, bobry, zające, a nawet łosie i tury. Mieszkańcy osady w Osowej łowili również ryby. Świadczą o tym zarówno ich szczątki jak i żelazny haczyk odnaleziony w jednym z obiektów.
Fot. 4. Dokumentacja rysunkowa kolejnych obiektów (zbiory Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku)
Ludzie w Osowej najprawdopodobniej zamieszkiwali domy zarówno częściowo zagłębione w ziemi jak budowane na powierzchni gruntu. Półziemianki miały kształt w przybliżeniu prostokątny o powierzchni od niespełna 5 do 9 m2. W trzech przypadkach dłuższym bokiem ułożone były na osi wschód-zachód, jedna natomiast na osi północ-południe.
Podczas wykopalisk zaobserwowano nieliczne dołki posłupowe, których układ pozwolił na wyodrębnienie śladów 4 domostw o powierzchni od 9,4 m2 do 22,5 m2. Należy jednak pamiętać, że zarejestrowany stopień zniszczenia stanowiska utrudniał lub uniemożliwiał obserwacje i interpretacje.
Fot. 5. Na wykopaliskach w miejscowości Osowa pracowali mieszkańcy okolicznych miejscowości. Momentami zatrudniano nawet 40 osób! (zbiory Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku)
W niektórych obiektach zaobserwowano intencjonalnie ułożone skupiska kamieni. Wśród jam wyróżniono pozostałości pieca (?), paleniska oraz wapiennik. Na wschodnim krańcu osady odkryto rowy, których wypełnisko stanowiła ziemia przesycona spalenizną, popiołem i przepalonymi kamieniami.
Obiekty koncentrowały się w czterech skupiskach, co sugeruje planowanie przestrzenne osady.
Czas funkcjonowania osady przypada na od ok. 2. połowy II wieku do początku IV wieku. Niewykluczone, że osada mogą być zamieszkana dłużej, a obecna wiedza na temat czasu zasiedlenia wynika z niewystarczającego stanu badań.
Fot. 6. Dokumentacja, eksploracja, przesiewanie ziemi z obiektów – całe spektrum czynności na wykopie (zbiory Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku)
Fot. 7. W ciągu kilku sezonów wykopaliskowych przebadano niespełna 0,4 ha powierzchni (zbiory Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku)
Fot. 8 Archeolodzy wchodzący w skład Kompleksowej Ekspedycji Jaćwieskiej podczas badań wykopaliskowych na osadzie w Osowej (zbiory Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku)
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.
Literatura:
Czeczuga, B., Kossacka, W.
1973 Nasiona roślin uprawnych i chwastów z osady jaćwieskiej z Osowej, powiat Suwałki (III-IV w.n.e.), Acta Baltico-Slavica, t. 8, s. 151–164.
1974 Szczątki roślinne z osady protojaćwieskiej z okresu rzymskiego w Osowej, pow. suwalski, Rocznik Białostocki, t. 12, s. 427–429.
Jaskanis D., Jaskanis, J.
1966 Sudauisches Siedlungkomplex aus der Spatromischen Periode und Volkervanderungszeit in Osowa, Kreis Suwałki, „Acata Baltico-Slavica”, t. IV, s. 109-150.
Jaskanis, D., Szymański, P.
2020 Osowa. Osada z okresu wpływów rzymskich nad Czarną Hańczą, Białystok-Warszawa.
Jaskanis J.,
1974 Wstępne wyniki badań osady z okresu rzymskiego przeprowadzonych w Osowej, pow. suwalski w 1971 r., „Rocznik Białostocki”, t. XII, 1974, s. 421-427.
1971 Osowa, pow. Suwałki, „Informator Archeologiczny” t. 5, Badania 1971, s. 143-144.
Piątkowska-Małecka, J.
2006 Zwierzęce szczątki kostne ze stanowiska Osowa na Pojezierzu Suwalskim, [w:] E. Cnotliwy, A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński (red.) Nie tylko archeologia. Księga poświęcona pamięci Eugeniusza „Gwidona” Wilgockiego, Szczecin, s. 141–148.
